Wat is futures design?
Futures design? Dat is de integratie van design thinking en futures thinking. Daarbij wordt abstract dromen en denken over de lange termijn gecombineerd met concreet durven en doen op de korte termijn.
Doendenken
Design thinking, dat begrip is al enige tijd geleden terechtgekomen in onze woordenschat. Design thinking is, zoals jullie ongetwijfeld weten, vooral een kwestie van doen, van ontwerpen en maken, uitproberen en testen. Futures thinking, die term is ons veel minder vertrouwd. Futures thinking betekent natuurlijk nadenken over de toekomst. Maar ook nadenken over, en in het verlengde daarvan werken aan de toekomst van je organisatie, je onderneming, je beroep. De integratie van die twee, die kortweg futures design genoemd kan worden (of nog dichter bij huis toekomstontwerp), is de ideale combinatie van doendenken aan en over de toekomst. Doendenken is denken terwijl je doet of denken in het doen. Daarnaast zijn er voor futures design nog twee vaardigheden nodig: dromen en durven.
Dromen
De toekomst is niet alleen maar een kwestie van cognitieve intelligentie en rationeel nadenken. Maar ook van verlangens en verwachtingen, hoop en angst, intuïtie en verbeelding. Voor de een is de toekomst een oplossing en een kans om alles anders te doen. Voor de ander een probleem en een mogelijkheid om alles te houden zoals het is. Futures design kan helpen om het grijze gebied tussen utopie en dystopie te verkennen. Door onze hoop en verlangens of onze angsten en onzekerheden te verbeelden en te beschrijven kunnen we onze visie op de toekomst verbreden en verbeteren. Daar zijn verschillende manieren voor. Science fiction is een genre in de literatuur en in film waarbij een fictieve toekomst wordt beschreven of verbeeld. Design fiction is een manier om verhalen over de toekomst en de wereld waarin we dan leven te vertellen en ze concreet te maken door middel van prototypes. Bij speculative design worden prototypes gebruikt om toekomstige ontwikkelingen en de gevolgen ervan te verkennen en te verbeelden. Bij deze drie vormen wordt een sprong naar de toekomst gemaakt. Dit in tegenstelling tot transformative of transition design waarbij het gaat om het proces, dus niet om de toekomst als bestemming maar om de reis ernaar toe.
Denken
Dromen over de toekomst gaan vaak over hoe de wereld in een andere tijd beter kan zijn dan die van vandaag. Maar de geschiedenis leert dat dromen vaak genoeg eindigen in een nachtmerrie. Daarom is het goed om niet alleen te dromen over wat we willen en kunnen, maar ook om na te denken over wat er nodig is. Bij design thinking wordt onderzoek gedaan naar wat de wensen en behoeften van huidige gebruikers zijn. Bij futures design wordt verkend wat de wensen en behoeften van de mensen – en de dieren ook trouwens – van morgen zijn. Daarbij staan niet alleen klanten, gebruikers, patiënten, volgers of burgers centraal, maar ook de veranderende overtuigingen, waarden en normen van een gemeenschap en van de maatschappij. Bij futures design is de context dus veel breder. De beoogde oplossing bestaat niet uit andere, betere of nieuwere producten en diensten maar uit nieuwere systemen en structuren, betere organisatievormen en andere maatschappelijke verhoudingen. Systemic design is een manier om interventies te ontwerpen waarmee complexe organisatorische of maatschappelijke problemen kunnen worden opgelost. Uitgangspunt daarbij is dat de bekende ontwerpmethodes ontoereikend zijn om de fundamentele veranderingen die nodig zijn te bewerkstelligen. Naast onze eigen denkkracht kunnen we de rekenkracht van computers inzetten om de bandbreedte van een gewenste toekomst te onderzoeken. Als combinatie van descriptive (beschrijving van de huidige situatie) en predictive (voorspelling van de toekomstige situatie) zijn er prescriptive analytics dat wordt gezien als de toekomst van big data.
Durven
Door te dromen en te denken over de toekomst kunnen we de ruimte in onze hoofden, harten en handen vergroten. We kunnen een probleem of een vraagstuk verkennen, trends en ontwikkelingen in kaart brengen, onderzoek doen naar huidige en toekomstige gebruikers, kwalitatieve gegevens met kwantitatieve data combineren, en zo terechtkomen in een toekomstbeeld dat niet alleen wenselijk maar ook mogelijk is. Maar dan ben je er nog niet. Want de toekomst die doe je niet alleen, maar samen. Een Afrikaans spreekwoord zegt: Als je snel wilt gaan, ga dan alleen. Als je ver wilt komen, ga dan samen. Daarom zijn allerlei vormen van co-creation of participatory design een belangrijk onderdeel van futures design. De designers niet hierbij niet bezig met het ontwerpen van een product of dienst maar met een stappenplan of werkproces. Voor dat proces kan zowel de inhoud als de vorm ontworpen worden. Futures design gaat om het vorm en inhoud geven aan veranderingen. Deze manier van ontwerpen, waarbij onder meer aandacht wordt besteed aan wat ons motiveert, wordt wel design for change genoemd. Veranderingen die zich in de maatschappij voordoen en in de organisatie, maar ook veranderingen bij jezelf. Want voor het veranderen van jezelf en al het andere zijn moed en lef nodig. Een proces als design for social change kan daarbij helpen.
Doen
We hebben een beeld voor ogen, we hebben rondgedwaald maar ook gerekend, moed en mensen om ons heen verzameld. Dan is nu de tijd aangebroken om wat ervaring op te doen. Wat wij kunnen leren van ontwerpers is dat zij allerlei middelen hebben bedacht waar je wat mee uit kunt proberen. Schetsen, mock-ups, maquettes, prototypes, een script, storyboards, storytelling, wireframes, infographics, allerlei vormen in 2D, 3D of 4D kunnen helpen om abstracte inzichten en ideeën concreet te maken. Omdat iedereen met voldoende zelfvertrouwen creatief is (zie Creative confidence) kunnen we afkijken bij architecten, dansers, filmmakers en fotografen, tekenaars en beeldhouwers. En ook bij boeren, bakkers, bierbrouwers en andere ambachtslieden. Prototypes kunnen helpen om onze ideeën concreet te maken en ook dienen als materiaal om mee te testen. Ontwerpers hebben zelfs een vorm van design bedacht waarmee instrumenten worden ontworpen, generative design. Hier worden meestal technologische middelen mee bedoeld, zoals kunstmatige intelligentie. Wat minder futuristisch is het bekendere interaction design en UX-design waarbij het gaat om het ontwerpen van de ervaring van de gebruiker met het product of de dienst.
Goed
Dromen, denken, durven, doen. Ach, het is natuurlijk maar een model. En een model is altijd een vereenvoudigde weergave. In werkelijkheid verloopt het proces niet lineair van een naar twee, en zelfs niet circulair, maar van links naar rechts en van boven naar onder. Dat gezegd hebbende hoop ik dat ik hierbij een begrip heb toegevoegd aan jullie woordenschat. Futures design is dus de integratie van abstract denken op de lange termijn en concreet doen op de korte termijn. En de ruimte daartussen om te durven veranderen en om met elkaar de goede dingen goed te doen.
Hilde Roothart, trendonderzoeker en toekomstmaker i.o.