Missie voor laaggeletterd Nederland
Wat goed dat laaggeletterdheid een van de zes geselecteerde doelen van Missie Nederland van de Volkskrant is. Het is inderdaad moeilijk om te geloven dat in ons welvarende land 2,5 miljoen mensen moeite hebben met lezen, schrijven, rekenen en/of digitale vaardigheden. Het afgelopen jaar deed ik als student aan de HKU masteropleiding Crossover Creativity onderzoek naar laaggeletterdheid en maakte ik een ontwerp voor een taalvaardige toekomst. Dit is wat ik ontdekte.
Hardnekkig en ingewikkeld
Laaggeletterdheid is wat je noemt een ‘wicked problem’, een hardnekkig en ingewikkeld probleem dat niet eenvoudig kan worden opgelost. Ik kwam erachter dat niet laaggeletterdheid maar ongelijkheid het echte probleem is. Er is een kloof tussen hoog- en laaggeletterde mensen. De taal zegt het eigenlijk al. Hoog- en laaggeletterde mensen spreken elkaars taal niet meer en begrijpen elkaar daardoor niet meer. Dat komt door de toegenomen complexiteit in de samenleving, het gemiddeld genomen hogere opleidingsniveau en de toename van Engelse woorden en technologische termen in de taal. Net zoals het probleem eigenlijk heel duidelijk is, is de oplossing dat ook. Het zijn er welgeteld twee: we kunnen de mensen veranderen en we kunnen de taal veranderen.
De mensen veranderen
De mensen veranderen, dat wil zeggen ervoor zorgen dat het verschil tussen hoog- en laaggeletterd verdwijnt. Of in ieder geval dat het verschil in status en macht tussen het een en het ander verdwijnt. Wat dat betreft hebben we de tijdgeest mee. Denk aan BlackLivesMatter en #metoo. We leven in een tijd waarin ongelijkheid op basis van identiteit, met name sekse, gender en ras, op activistische wijze wordt bestreden. Ongelijkheid bestrijden, en trouwens ook laaggeletterdheid, vraagt om een inspanning van alle mensen: wit en zwart, man, vrouw en binair, hoog- en laaggeletterd. Hoe gaan we voor onze zaak mensen op ambitieuze en concrete wijze veranderen? Ik stel voor dat we de strijd gaan voeren op sociale media met de hashtags #taalvout en #ikookniet. Aangezien laaggeletterde mensen de weg naar die media niet snel en eenvoudig zullen weten te vinden, vraagt dat om nederigheid en solidariteit van de Volkskrantlezers. Het mooie is dat iedereen naar vermogen mag en kan meedoen. Heb je weleens een taalfout gemaakt? Maak er melding van in sociale media: jij vind het? #taalvout, fautloos schrijven? #ikookniet. En je hoeft niet te wachten tot 2030, je kunt nu al beginnen.
De taal veranderen
We kunnen en moeten dus op ambitieuze en concrete wijze de mensen veranderen. Alle mensen: hoog- en laaggeletterd. En daarnaast kunnen we ook de taal veranderen. Vraagt de eerste ambitie om een inspanning van de Volkskrantlezers, de tweede vraagt om de inzet van de Volkskrantmakers. Ik stel voor dat jullie een jaar lang een krant gaan maken op basis van meervoudige taal. Dat wil zeggen dat jullie alle vormen van taal gaan gebruiken: de taal van letters en cijfers, maar ook die van beelden, gebaren en geluiden. Dus een jaar lang een spoken word-fragment, een selfie van een CEO, een trailer van een dansvoorstelling, een gescoord doelpunt in beeld en geluid, een verslag van een persconferentie in gebarentaal. Verder stel ik voor dat Enzo Knol wekelijks verslag gaat doen van de vergaderingen in de ministerraad, Freek Vonk de wetenschapspagina en Nikkie de Jager de sociale media van de krant. Ja, ik voel hem ook. Deze doet pijn. Maar deze mensen spreken wel duidelijke taal. En als hoog- en laaggeletterde mensen elkaar weer moeten gaan begrijpen, moeten ook hun belevingswerelden dichter bij elkaar komen. En dat kan. Shakespeare maakte niet alleen tragedies maar ook komedies. En die hebben de tand des tijds allebei overleefd.
De harde boodschap en het goede nieuws
Wat je noemt een hardnekkig en ingewikkeld probleem. Maar niet een onoplosbaar probleem. De harde boodschap is alleen dat we allemaal moeten veranderen als we willen dat laaggeletterdheid in de toekomst niet meer voorkomt. Het goede nieuws is dat de taal al verandert. Op sociale en nieuwsmedia kunnen we de clipjes, filmpjes, trailers en selfies al volop zien. Wat we nu moeten gaan doen is die taalvernieuwing op de juiste waarde schatten. Want wij hebben de taal bedacht en we kunnen dat blijven doen, totdat we elkaar weer een beetje beter kunnen begrijpen.
Hilde Roothart
toekomstmaker en student aan de HKU masteropleiding Crossover Creativity