Doorbreek het dualisme
Ongelijkheid bestrijden is geen eenvoudige opgave. Want dualisme is zo oud als hemel en hel, goed en kwaad, lichaam en geest. Als we willen weten hoe de ruimte tussen mannelijk en vrouwelijk, en andere tegenstellingen, eruit ziet, moeten we oog en waardering krijgen voor de alternatieven in de tussenruimte.
Een X noteren in het hokje voor geslacht als alternatief voor M en V, dat is voor biologen vast geen goed nieuws. In de genetica staat de X voor X-chromosoom en de Y voor Y-chromosoom. Een vrouw heeft twee X-chromosomen en een man een X- en een Y-chromosoom, leerden we op school. Een X als alternatief voor M en V werkt de huidige seksecontroverse alleen maar in de hand.
Lichaam en geest
Het denken in twee tegengestelden, zoals M en V, is een universeel gegeven in onze maatschappij. En het is al eeuwenoud. In de Bijbel gaat het over Adam en Eva, hemel en hel, God en de duivel, goed en kwaad. Eeuwen geleden dachten filosofen ook al na over ongelijkheden. Denk aan het dualisme van Descartes, over het verschil tussen geest en materie. Ideeën over lichaam en geest zijn al terug te vinden bij Plato en Aristoteles.
Nuanceringen en alternatieven
Het is enorm moeilijk om collectief los te komen van dit denken in opposities. Door de huidige aandacht voor ongelijkheid neemt de invloed van het dualisme eerder toe dan af. Maar het kan ons blind maken voor de werkelijkheid. Het laat geen ruimte voor nuanceringen of alternatieven. Niet op het gebied van biologie, religie en filosofie. En ook niet op het gebied van economie en sociologie.
Feitenkennis
In ‘Feitenkennis’ schreef de Zweedse arts en onderzoeker Hans Rosling op basis van verzameld cijfermateriaal dat we geen oog hebben voor de veranderde verhoudingen in de wereld. Het verschil tussen rijk en arm, ontwikkelde en onontwikkelde wereld (het westen en ‘de rest’) bestaat niet meer. Richard Wilkinson en Kate Pickett toonden in ‘The spirit level’ aan dat de economische ongelijkheid tussen landen afneemt maar binnen landen toeneemt. Thomas Piketty maakte inzichtelijk dat de ongelijkheid niet groeit door toenemende verschillen in inkomen maar door verschillen in vermogen. De kansrijken hebben een duur eigen huis, soms zelfs twee, en de kansarmen niet.
Blind voor seksisme
In de discussie over de ruimte tussen M en V, zwart en wit, goed en kwaad, macht en onmacht, is het lastig om de dualiteit te doorbreken. Doorgaans heeft een van de twee polen belang bij het in stand houden ervan. Tijdens de Olympische Spelen bleek dat in 18 van de 43 sporten vrouwen kleinere of kortere kledingstukken dragen dan mannen. Het grootste verschil doet zich voor bij beachvolleybal. Geen probleem als de sportvrouwen er zelf voor kiezen om zo bloot te sporten. Maar nee, de mannen die de sportbonden besturen maken de regels voor de sportkleding. Helaas zijn we blind voor dit soort van seksisme omdat ons wereld- en mensbeeld al eeuwenlang dualistisch is.
Tussenruimte kleuren
Als we de kloof willen overbruggen en de ongelijkheid willen verkleinen, moeten we de tussenruimte invullen. Een non-binaire maatschappij is een maatschappij die alternatieven kent voor Klein Duimpje en de reus, the Beauty and the Beast, Harry Potter en Voldemort, Barbie en Ken. Het kleuren van deze tussenruimte zal, met onze eeuwenoude geschiedenis van hemel en hel, veel moeite kosten en wrijving opleveren. We moeten ons waardesysteem ervoor herijken en huidige overtuigingen durven loslaten of herzien. En dat gaat niet vanzelf.
Ruimte tussen nul en een
Hoe ziet die non-binaire tussenruimte eruit? Denk aan een vrouwelijke bondscoach voetbal, een man in korte rok en met gelakte nagels als deelnemer aan De Slimste Mens, een schilderij van een vrouw die leefde in de zeventiende eeuw in de Eregalerij van het Rijksmuseum, een beauty-vloggende transgender en een zwarte vrouw als superheld in een actiefilm. Is dat nou eigenlijk wel mogelijk en gaat dat dan lang duren? Welnee, deze mensen zijn er al en deze gebeurtenissen hebben al plaatsgevonden. Het enige wat nu nog nodig is, is de erkenning dat deze voorbeelden geen extreme uitzonderingen zijn. En waardering voor iedereen die het lef en de moed heeft om kleur te gebruiken en invulling geeft aan de ruimte tussen nul en een.
Hilde Roothart is toekomstmaker en oprichter van Trendslator.